07 آبان 1393 مديريت جابه جايي جرم

نويسنده: دكتر غلامرضا محمدنسل *

مديريت جابه جايي جرم يكي از اهداف فرعي كاهش كيفي جرم به شمار مي رود. از آنجا كه جرم پديده اي پويا است و بزهكاران با هوشمندي در برابر مقاومت ها و موانع موجود از خود خلاقيت نشان داده و ويژگي هاي جرم ارتكابي را تغيير مي دهند، بنابراين مديريت جابه جايي جرم مي تواند هم اقدام موثر و هم هدفي هوشمند محسوب شود. تغيير نوع جرم، تغيير زمان جرم، تغيير مكان جرم، تغيير بزه ديدگان يا اهداف جرم و تغيير در شيوه هاي ارتكاب جرم، پنج روش مديريت جابه جايي جرم است.
تغيير نوع جرم يكي از مصاديق جابه جايي جرم در برابر محافظت يا تدابير پيشگيرانه است. به عنوان مثال سارقان خودرو در برابر تجهيز خودروها به سيستم قفل احتراق و ناتواني در سرقت آن، ممكن است به سرقت وسايل و لوازم درون خودرو و در مواردي هم به سرقت از خانه ها و اشكال ديگر دزدي روي آورند. اين تغيير نوع جرم مي تواند در جهت مثبت يا منفي نسبت به اهداف پيشگيرانه صورت گيرد يعني ممكن است مسدود يا دشوار كردن راه ارتكاب جرم معين، موجب انصراف بزهكاران به سوي ارتكاب جرايم شديدتر باشد كه پيامدي منفي در راستاي پيشگيري محسوب مي شود اما در موارد زيادي هم ممكن است بزهكاران به جرايمي خفيف تر از جرايم ارتكابي قبلي تمايل پيدا كنند كه در اين صورت نتيجه اي مثبت و در راستاي پيشگيري ارزيابي خواهد شد. سخن اين است كه مي توان با تدابيري پيشدستانه اين تغيير را با هدف كاهش كيفي جرم و از سوي جرايم مهم و شديد به سوي جرايم خفيف مديريت كرد.
به عنوان مثال ممكن است ناكامي مكرر دزدان در سرقت خودرو موجب تغيير آماج آنان از سرقت خودرو به سرقت خرده لوازم درون خودرو شود.
هر چند كه در نگاهي سطحي به نظر خواهد رسيد اقدامات پيشگيري موجب كاهش سرقت خودرو شده اما در عين حال افزايش سرقت لوازم خودرو را به دنبال داشته است اما چنين اظهارات غيركارشناسي نبايد موجب ياس و نااميدي دست اندركاران امر پيشگيري شود. چنين اقدامي مانند اين است كه با زدن يك مهره مهم حريف مانند فيل يا اسب در بازي شطرنج، مهره كم ارزش تر خود را از دست دهيم كه معمولاً حركتي هوشمندانه و موفق به حساب مي آيد. تغيير زمان ارتكاب جرم نيز يكي ديگر از مصاديق جابه جايي جرم است.افته هاي پليسي و جرم شناختي حكايت از آن دارد كه آثار نامطلوب جرم در زمان هاي خاص تشديد پيدا مي كند و موجب افزايش صدمات يا افزايش حس ناامني در جامعه مي شود. به عنوان مثال حمله مسلحانه به بانك در زمان اوج كار بانك علاوه بر سرقت پول و اموال ممكن است موجب بروز عواقب ديگري نظير قتل يا گروگانگيري هم بشود. حال اگر حداكثر تدابير مراقبتي از بانك در زمان حضور مراجعان موجب تغيير الگوي حمله مسلحانه به بانك ها از وقت اداري به ساعات شب يا صبح زود شود، در اين صورت اين اقدام مديريتي گامي مثبت در كاهش كمي جرم ارزيابي خواهد شد.
مديريت مكان جرم نيز امر مهمي است. جابه جايي مكاني جرم نيز ممكن است برايند مثبت يا منفي نسبت به اهداف پيشگيرانه داشته باشد. براي مثال انصراف دزدان از جواهرفروشي ها يا بانك ها به سرقت از مغازه هاي خرده فروشي يا سوپر ماكت ها است كه در آن صورت نيز عواقب كمتري حاصل خواهد شد. البته سخن نگارنده اين نيست كه مكان هايي را فداي مكان هاي ديگر كنيم يا برخي از اماكن را به عنوان طعمه براي بزهكاران در وضعيتي آسيب پذير و غيرقابل دفاع رها كنيم بلكه جان كلام اين است كه در صورت انصراف بزهكاران از مكان هاي حساس تر به مكان هاي كم اهميت تر، اقدام پيشگيرانه اي كه منجر به چنين تغيير رفتاري از سوي بزهكاران شده، مثبت ارزيابي خواهد شد.
    يكي ديگر از مصاديق جابه جايي جرم تغيير در هدف است. انجام تدابير پيشگيرانه در مورد دسته اي از اهداف موجب گرايش و تمركز بزهكاران بر اهداف ديگر خواهد شد. مثلاً مراقبت از زنان و كودكان ممكن است موجب حمله دزدان و زورگيران به ساير مردم شود و اين در حالي است كه اهداف جديد، قابليت و توانايي بهتري در دفاع از خود و مواجهه با مهاجمان دارد. منصرف كردن بزهكاران از اهداف مهم و آسيب پذير به اهداف قوي و غيرمهم موجب كاهش آثار منفي جرم شده و هزينه ها را براي بزهكاران بالاتر برده و منافع ناشي از جرم را براي آنان كاهش خواهد داد.
مديريت شيوه ها و شگردهاي ارتكاب نيز چنانچه موجب كاهش صدمات ناشي از جرم شود، اقدامي مفيد در راستاي كاهش جرم محسوب مي شود.
به عنوان مثال دسترسي مديريت شده معتادان شناسنامه دار و پرخطر به موادمخدر نيز از حيث ريشه كني قاچاق موادمخدر و كنترل جرايم ناشي از موادمخدر از همين جنس به شمار مي رود، گو اينكه ممكن است برخي بشدت با چنين نتايجي مخالف بوده و آن را زمينه ساز شيوع اعتياد در جامعه ارزيابي كنند. البته نبايد غافل شد كه بحث بين انتخاب خوب از بد نيست بلكه ترجيح بد به بدتر است كه انتخابي عقلاني به شمار مي رود.

* جرم شناس و استاد دانشگاه

روزنامه ايران، شماره 5780, چهارشنبه هفتم آبان ماه 1393 ، صفحه 12